«قورجاق» به فهرست میراث ناملموس کشور پیوست

ترکمن سسی- مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان گفت: «قورجاق» عروسک آیینی و سنتی ترکمن به عنوان میراث ناملموس قوم ترکمن با شماره 1575 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

به گزارش پایگاه خبری ترکمن سسی به نقل از میراث فرهنگی گلستان، مهندس ابراهیم کریمی اظهار کرد:  مادران ترکمن با ساخت عروسک و آموزش چگونگی قوانین بازی با قورچاق به دختران و فرزندان خود در واقع قدمی مهم و موثر در راستای حفظ، ترویج و پاسداشت این میراث فرهنگی ناملموس خواهند داشت. مادران به شیوه سنتی ساخت و ایفای نقش با عروسک ها را به نسل های بعدی خود انتقال داده و به این عرصه کمک شایان توجهی می کنند.

وی افزود: با ثبت عروسک بومی قوم ترکمن در فهرست آثار ملی کشور، این اثر می تواند معرف فرهنگی مردم آن جامعه باشد و در جامعه ترکمن زنان نقش ویژه ای دارند که عروسک قورجاق نماینده آن زنان است و ارائه های لباس، سربند مخصوص زنان متاهل، زیورآلات روی سینه و حتی زبان و شعرهایی که در حین ساخت این عروسک ها خوانده می شود، معرف ویژگی فرهنگی کل جامعه آنها است.

قورجاق متعلق به اقوام ترکمن ساکن در استان گلستان در شهرهای ترکمن نشین از جمله گنبدکاووس، آق قلا، گمیشان و غیره است که روش ساخت آن از مادران به دختران به صورت شفاهی و سینه به سینه انتقال داده می شد و در زمان های گذشته و تا همین چهل سال پیش نیز توسط دختران و زنان ترکمن ساخته می شد.

این عروسک کاربرد بازیچه دارد و به عنوان اسباب بازی برای دختران می ساختند و نحوه ساختار آن ساده است و جنس آن مواد و مصالح بومی است. بدن عروسک از شاخه های نازک و  دور ریخته شده درختان به شکل صلیبی ساخته و پوششی از پارچه بر روی آن کشیده می شود. سر عروسک از پارچه سفیدی که درونش پنبه پر شده تشکیل می شود. بر روی سر عروسک ها شالی ترکمنی، از چارقدهای کهنه مادران، تهیه و گذاشته می شود. لباس عروسک ها نیز به رسم لباس های زنان ترکمن پیراهنی بلند با رنگ هایی شاد بوده که با دست دوخته می شود.

این عروسک شکل ساده تری نیز دارد که جنسیت آن مرد است. عروسک مرد بدون سر بوده و پوشش مثلثی کوچکی به عنوان بالاپوش برای آن دوخته می شود. نکته مهم این است که عروسک ها توسط کودکان در بازی هایی مانند خاله بازی نقش آفرینی می کنند و عروسکِ دختر (مونث) این بچه با عروسکِ پسر (مذکر) بچه ای دیگر نامزد می کند. پس از برگزاری مراسم عروسی و نشان و غیره در روز موعود حلقه تاهل که "آنّاقی" نام دارد و زنان متاهل ترکمن پس از ازدواج آن را بر سر می گذارند، بر سر عروسک گذاشته می شود. حالا عروسکِ این دختر دیگر مجرد نیست و نشان تاهل دارد و عروس شده است. در حقیقت کودکان زندگی واقعی را در بازی با عروسک هایشان، مشق می کنند.

با توجه به تحقیق ها و پژوهش های میدانی به عمل آمده درباره تاریخچه ساخت این عروسک، به نظر می رسد که حداقل 150 سال از عمر این اثر می گذرد. چرا که زنان سالخورده شهر به یاد می آوردند که مادرانشان این عروسک را برای آنان می ساخته اند. هیچ سند قابل لمسی برای قدمت بیش از این برای این اثر به دست نیامد اما به قطع و یقین راز ساخت این عروسک از سالیان قبل باقی مانده و شاید به قدمت قوم ترکمن بوده باشد.

از دیگر ارزش های شاخص و منحصر به فرد این اثر می توان به بی صورت بودن این عروسک اشاره کرد. باورهای بومی بر این عقیده است که آفرینش فقط در شانِ خداوند است و اگر انسانی دست به آفرینش بزند (ساخت عروسک) باید همراه با نقص باشد. از سویی پژوهشگران در باره بی¬صورت بودن عروسک های بومی که به جز قورچاق در نمونه های بسیاری از نواحی نیز دیده می شوند، معتقدند که صفات تشبیه و تنزیهِ خداوند مرتبط با این پدیده است. به این معنا که خداوند در عین حالی که شبیه هیچ کس نیست، به همه چیز شبیه هست، و در عین حال منزه از همه معانی است.

بی¬ صورت بودنِ عروسک نیز می تواند آن را شبیه همه کند و در عین حال هیچ صورتی نداشته باشد. از سویی دیگر مولانا نیز در اشعار خود از بی صورتی نام برده است و گفته "صورت از بی¬صورتی آمد برون"یعنی بی¬صورت بودن، خود سرمنشا تمام آفریده هاست و بعید نیست که فلسفه ساخت عروسک¬های بی صورت نیز چنین اندیشه ای بوده باشد.

مادران و زنان ترکمن، حاملان و مجریان این عنصر ناملموس هستند که توانسته اند پس از سالیان دراز این روش ساخت عروسک را به نسل های بعدی منتقل کنند و به این ترتیب فرهنگ و سنت های متداول در بین قوم خود را حفظ کنند. دختران در زمانی که کودک بودند برای سرگرم شدن و بازی، نقش مادر شدن را با کمک عروسک بازی به انجام می رساندند تا به این شکل بیاموزند آنچه را که نیاز داشتند در سنین جوانی به جهت شروع زندگی مشترک بدانند. موسساتی که بر روی عروسک های بومی کار می کنند اکنون به نوعی نقش در حفظ و احیا و انتقال این اثر را بر عهده دارند.

نوشتن دیدگاه