ترکمن سسی : ناز محمد یگن محمدی - زبان ترکمنی در طی قرون و اعصار با زبان های همسایه در ارتباط بوده است. از آنها لغات فراوانی را گرفته و مطابق قانون و دستور درونی خود آنها را تغییر داده و به خزانه لغات خود افزوده است.
عین همین واقعه را در زبان‌های دیگر نیز مشاهده می‌کنیم. به همان سبب امکان نگهداری و مشاهده بعضی از قدیمی‌ترین لغات در زبان‌های دیگر وجود دارد. برخی لغات عاریتی بر اساس قاعده و دستور زبان دیگر تغییر پیدا می‌کنند. شاهد هستیم که بعداً در حکم لغت جدیدی به زبان اولیه برگشته است زیرا زبان جاندار است، زندگی می‌کند و نیروی ذاتی دارد، همیشه در حال حرکت و جنبش است؛ بنابراین مثل هر جاندار هم‌پایه زندگی به‌صورت مداوم رشد می‌کند.
زبان ترکمنی در طی قرون با سایر زبان‌ها در وضعیت و حالت رفت‌وآمد معنادار در ارتباط بوده است. ونیز از دیرباز با زبان‌های همسایه به‌ویژه با زبان فارسی و عربی در تعامل بوده است. در بین این دو زبان به‌صورت وسیعی دادوستد لغات ادامه داشته است. متأسّفانه در تاریخ زبان، این امر مهم که جایگاه حیاتی دارد در علم تاریخ زبان ترکمنی تاکنون زیاد موردتوجه قرار نگرفته است. در این کتاب ورود و خروج انبوه کلمات به‌خصوص آن‌هایی که با مدنیت و فرهنگ ترکمن مرتبط بوده و نیز تعامل اتفاقات گرامری و دستور زبانی بااهمیت و حل مسائل و گره‌ها در ارتباط با زبان ترکمنی بررسی شده است.
هدف و منظور از نگارش کتاب، واکاوی و وارسی لغاتی است که شناخته‌نشده و یا کمتر شناخته‌شده است. مطالعه کنندگان و پژوهندگان، به زبان ترکمنی نگرش مدرن و به‌روز داشته باشند و عظمت این زبان مشخص شود. اساساً در کتاب تحقیقاتی مرتبط با دو موضوع وجود دارد: امور مربوط به گنجینه زبان ترکمنی و امور مرتبط با گنجینه سرشار فرهنگ ترکمن به‌ویژه موضوعات درباره هنر فرش ترکمن و موضوعات راجع به فرهنگ اسب.
این سوژه‌ها فقط هنر، تاریخ و یا در راستای فلسفه نیست. موضوعات از منظر زبان، تاریخ زبان، علم زبان‌شناسی و سایر ویژگی‌ها مدنظر قرارگرفته و به‌صورت ژرف موردتحقیق قرار می‌گیرد. زبان ترکمنی هم همانند سایر زبان‌ها در حالت ضرورت از سایر زبان‌ها برخی لغات را اخذ کرده و آن لغات را برابر نُرم ها و استانداردهای محاوره‌ای و گرامری هماهنگ‌سازی کرده و در ردیف فرهنگ لغات خود وارد می‌کند. این لغات از دیدگاه فونتیک (اوایی، مصوت)، مورفولوژیک (ریخت‌شناسی، تاریخ تحولات لغوی) و نیز ازنظر معنی بررسی می‌گردد.
چون در آغاز این لغات عمیقاً بررسی و پژوهش نشده‌اند، در مورد آنها تا حال حاضر نیز معلومات و اطلاعاتی که وجود دارند اندک است. تمامی زبان‌ها هم در شرایط ضروری از زبان‌های دیگر لغات به عاریت می‌گیرند. به آن لغات، لغات عاریتی گفته می‌شود. برای مردمی که به یک‌زبان تکلم می‌کنند عاریت گرفتن لغتی از زبان دیگر خجالت‌آور نیست. اگر به عاریت گرفتن لغتی از زبان دیگر حقارت آور باشد پس انگلیسی‌ها آمریکائی‌ها و بقیه کسانی که به زبان انگلیسی محاوره می‌کنند باید از شرمندگی به زیرخاک پناه ببرند. زبان ترکمنی هم درگذشته لغات فراوانی را از فارسی و عربی گرفته است. آن لغات موجب غنای زبان ترکمنی شده است.
مطالعه آنها، ورود و خروج آنها، دانستن تغییرات، دگردیسی، دگرگونی آنها، ما را با گنجینه زبان ترکمنی به‌صورت درونی و باطنی آشنا می‌سازد. در بخش‌های پایانی کتاب، تعامل و ارتباط زبان ترکمنی با زبان‌های دیگر به‌ویژه فارسی و عربی بررسی می‌شود، برای لغات زبان‌های فارسی و عربی که در زبان ترکمنی استعمال می‌شوند توضیح کوتاهی داده می‌شود. هم‌چنین لغات، به‌ویژه لغات به عاریت گرفته‌شده از زبان‌های دیگر ازنظر ظاهر و نیز معنی لغات رشد یافته موردتحقیق و پژوهش قرار می‌گیرد. در بخش توضیحات چگونگی پی بردن به ترکمنی بودن یا نبودن لغت، ویژگی‌ها و خصوصیات فونتیک (آوایی، مصوت، ترکیب اصوات) زبان ترکمنی هم تحقیق و بررسی می‌شود. کتاب شامل 7 بخش است:
بخش اول: بخش با علم اشتقاق لغات و ریشه جویی سروکار دارد. حقیقت این‌که نداشتن دانش شایسته لغات ممکن است ادبیات را از فرم و شکل طبیعی انداخته و به تحریف بکشاند.
بخش دوم: مطالعات اتیمولوژیک (علم اشتقاق لغات) و ریشه جویی نزدیک به 30 لغت که اکثر این لغات دارای ریشه و مبدأ ترکمنی، ترکی هستند. در این ریشه جویی برخی لغات که قبلاً پنداشته می‌شد که غیر ترکی هستند و لغاتی که تاکنون فارسی قلمداد می‌شدند، ترکی بودن آنها ثابت می‌شود.
بخش سوم: به جنبه‌های مربوط به زبان‌شناسی فرهنگ ترکمن در موضوعات قالی‌ها، فرش‌ها و اسب‌های ترکمن با چهارچوب ارتباطات سمانتیک (معنی‌شناسی، علم لغات و معانی) با فارسی و سایر زبان‌ها می‌پردازد. این مطالعه زبان‌شناسی ثابت می‌کند کلمه استفاده‌شده برای قالی (فرش) نام قدیمی‌ترین ابزار و اسباب موسیقی ترکمن «کوپوز» است اما نمی دانیم که کدام‌یک اول آمده‌اند. عناصر و المان‌های شیمینیستی مرتبط با قالی (فرش) و فرهنگ اسب‌سواری در این بخش شرح داده‌شده است. جنبه‌های گوناگون کلمه ترکی قدیم «کارا» به معنی سیاه، کلمه ترکی که بیشترین کاربرد را در زبان فارسی دارد وسیعاً موردبحث قرارگرفته است. این کلمه به معانی بزرگ، انبوه، شمال نیز هست. جنبه‌های مهم و پرمعنی فرهنگ ترکمن را تعریف می‌کند.
بخش چهارم: به بحث جنبه‌های گراماتیکی زبان ترکمنی که تاکنون موردمطالعه و پژوهش قرار نگرفته است می‌پردازد. مطالعه پسوند مغولی (ت) در زبان ترکمنی مثل آلمیت، سالغیت، ایمیت، ریشه‌های فعلی آل ـ سال ـ ای/ ائی و پسوندهای اساسی مشتق شده از فعل که از اسم فعل می‌سازند مثل میت ـ غیت ـ بیت از دیگر مباحث این بخش است. این بخش هم‌چنین به‌صورت گسترده راه‌کارهایی را مشخص می کندکه یک لغت ترکی است یا نه.
بخش پنجم: مطالعه این‌که چگونه لغات خارجی ـ به‌طور عمده فارسی و عربی ـ به‌صورت ساختاری و معنی‌شناسی تغییر می‌کنند و اغلاط دستوری، اصطلاحی و بی ترتیبی در زبان ترکمنی را به وجود می‌آورند. جهت روشن شدن کارکرد، موازین و مقررات مرتبط با فارسی و عربی شرح داده‌شده است. در انتهای فصل فهرستی از لغات فنی و دشوار خارجی در زبان ترکمنی با توضیح مختصر معانی آنها و چگونگی تغییر آنها وجود دارد.
بخش ششم: بعد از بعضی لغات تسمیه تقلیدی، صدا واژه به صداهای /ک/ یا / نک/ ختم می‌شوند. یعنی چگونه یک فعل معین و کمکی به یک پسوند در زبان ترکمنی تبدیل می‌شود با مثال‌های زیاد شرح داده‌شده است که در زبان فارسی چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد؛ بنابراین این بخش ممکن است نظریه جدیدی در علم زبان‌شناسی تاریخی و تطبیقی در زبان‌های ترکی پدید آورد.
بخش هفتم: تاریخچه مختصری از خویشاوندی‌ها، وابستگی‌ها و روابط معنی‌شناسی و علم معانی لغات بین زبان‌های فارسی و ترکی را پوشش می‌دهد. در این بخش لغات ترکی در آثار تعدادی از شاعران و نویسندگان کلاسیک فارسی بررسی شده و فهرست لغات ترکی که عمدتاً از متون فارسی کهن با تلفظ ترکی و معانی ترکمنی آمده است، از کتاب «المان‌های ترکی و مغولی در فارسی مدرن» اثر گ. دوتر فرا‌گرفته شده‌اند. این قسمت، با توضیح خاصیت‌های فونتیکی فارسی مدرن در مقایسه با دری و تاجیک پی گرفته می‌شود. فهرست بلند بالایی از لغات ترکی اخذشده از فرهنگ لغت‌های فارسی با تلفظ‌های فارسی در این کتاب ارائه‌شده است. این لغات نه مطابق با معانی‌شان در ترکی بلکه با معانی‌شان در فارسی معاصر تعریف می‌شوند. مبدأ هر لغت ترکی در فهرست لغات به نمایش درآمدهاست. فهرست لغات هم‌چنین شامل اسامی جغرافیایی ترکی و بسیاری از لغات باستانی و کهن ترکی می‌باشد. کتاب با یک نتیجه‌گیری به پایان می‌رسد.
منابع
1 ـ کتاب «سوز کوکیمیز ـ اوز کوکیمیز»، دکتر یوسف آزمون
2 ـ استاد بایرام قلیچ فرزام، نویسنده، ادیب ومحقق
3 ـ رحیم مرادی، منتقد ادبی
4 ـ عبدالخالق (ماسا) حجازی پیشکسوت هنر تئاتر
توضیح
غیر از دکتر یوسف آزمون اندیشمندان زیادی بودند و هستند که عاشقانه بخشی از عمر گرانسنگ خود را وقف پژوهش و خدمت به فرهنگ مشرق زمین، آسیای مرکزی، تاریخ ادبیات ترکمن و مختومقلی فراغی کرده‌اند.بسیاری از آنها ناشناس هستند. در این جا نام تعدادی از آنها را ذکر می‌کنیم:
1ـ سو والدهام ، نویسنده مقاله «روبه‌رو با مختومقلی» 2 ـ ف . باکولین، نویسنده کتاب «چشم انداز تاریخی مختومقلی» 3ـ آ. ساموئلوویچ، نویسنده کتاب عرفانی «مختومقلی وحکیم آتا» 4ـ آ. وز روژ دن اوف، نویسنده مقاله«مختومقلی اندیشمند، فکور، شاعر» 5 ـ پیترهافز: مترجم شعر« یوسف‌یوسف دیه‌دیه مختومقلی» و اداره‌کننده ژورنال مطالعات مختومقلی 6 ـ برایان آلدیس، نویسنده کتاب«یک گنبد چینی» و نویسنده مقاله «سرودهایی از استپ‌های آسیای مرکزی» و رئیس انجمن نویسندگان جهان 7ـ ن. عاشیروف، نویسنده کتاب«نسخه خطی نفیس» 8 ـ ک . سید مرادوف، نویسنده مقاله«در سرزمین کاراکالپاک» 9ـ گیلبرت بیبریان، موسیقی دان و نویسنده مقاله «مختومقلی یک شخصیت متعهد» 10ـ ف باکولین، نویسنده مقاله «آواز ونغمه ترکمن ومختومقلی شاعر» 11 ـ کریستوفر موسای، دبیر و ویراستار ژورنال مطالعات مختومقلی12 ـ دکتر مراد گول سوی، خزانه دار ژورنال مطالعات مختومقی 13ـ جان مک لوود، مترجم مقاله « آواز و نغمه ترکمن ومختومقلی شاعر» از ف. باکولین 14ـ خانم نجمه آختار، خواننده مشهور هندی،سرودن ترانه‌هایی به زبان ترکمنی بر اساس شعرهای مختومقلی 15ـ یعقوب عبدالله‌زاده ، مشتاق وحامی فرهنگ وادب و هنر ترکمن در کشور انگلستان 16 ـ دکتر مجید باستان، استاد دوتار که اشعار مختومقلی را هنرمندانه اجرا می کند 17 ـ خواهران بکووا، موسیقی دان های آسیای مرکزی اجرای آهنگ 18 ـ سیبات آسکین، جوان ویولونیست ترک ماهر 19 ـ کاکاجان آشیروف، کارگردان که نمایشنامه دَعلی دُمرول را روی صحنه برد. 20 ـ رُزا سولانووا، خواننده محلی ازبک، اجرای فولکولور.
- نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- نظرات حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های اسلامی منتشر نمی‌شود.
- نظرات بعد از ویرایش ارسال می‌شود.