انتخاب شهردار و تجربه ای دیگر

ترکمن سسی : دکتر عبدالحمید نشاط - نحوه مدیریت شهرها موضوعی است که رابطه ی نزدیکی با کیفیت زندگی ساکنان شهر و خدمات رسانی به آنها دارد و میتوان گفت یکی از مؤثرترین فاکتورهای وضعیت شهر، مدیریت آن شهر است.

همانگونه که کارکرد خوب یک مجموعه نشان دهنده مدیریت خوب آن است در سطح اداره شهر نیز می توان گفت وضعیت شهر نشان دهنده وضعیت عملکرد شهردار آن است. شهردار یا مدیر شهر به عنوان فردی که می تواند اداره کننده و اولین شخص مسئول در قبال این مسئولیت باشد، نقش کلیدی در نحوه مدیریت آن ایفا می کند. عملکرد شهردار تحت شرایط و عوامل مختلف بسیار متفاوت است. یکی از این عوامل که می تواند نقش به سزایی در عملکرد شهردار داشته باشد نحوه انتخاب او است.  

شهرداری به‌ عنوان مهمترین و تأثیرگذارترین نهادهای شهری، نقش مهمی در زندگی روزمره و ارتقاء کیفیت زندگی مردم یک شهر دارد. "سمت شهردار" یک شهر به دلیل اهمیت بالای آن نیازمند دقت نظر در انتخاب فردی است که قرار است سکان هدایت یک شهر را طی 4 سال در اختیار گرفته و آینده آن را رقم بزند، تخصص مالی و فرهنگی و تبحر در اداره امور از مباحثی است که در صورت غفلت زیان غیر قابل جبرانی را بر پیکره یک شهر وارد خواهد کرد.

لذا اهمیت انتخاب شهردار یک شهر توسط منتخبین شورا بایستی با درنظرگرفتن شاخص های کلیدی و معیارهای اصولی باشد و اعضای شورای شهر با یک انتخاب صحیح و آگاهانه ، آینده ی شهر را رقم میزنند و درصورتیکه این انتخاب براساس چهارچوب مشخص شاخص ها نباشد می تواند ضرر و زیان جبران ناپذیری بر شهر وارد کند و شهروندان شهر اولین و آخرین قربانیان این انتخاب ناشایست خواهند بود. با روی کار آمدن شوراهای اسلامی جدید در شهرها بیشتر صحبت ها و مانورها در مبحث انتخاب شهرداران توانمند و شایسته می چرخد .  

شهردار ( شارمند)، طبق تعریف به گرداننده شهر و به تعریف لغوی به کسی می گویند که شهر را در اختیار دارد. شهرداری نهادی است با نقش محوری در جهت بالابردن کیفیت زندگی در محيط‌هاي شهري که با فراهم آوردن امكانات و ارائه خدمات این مهم را برای آسایش شهروندان عهده دار است. بر اساس معانی رایج در ایران، شهرداری نهادی است عمومی، غیر دولتی، محلی و خودکفا که باید دارای درآمد برای اداره خود باشد که میزان و نحوه تحقق این درآمد توسط شورای اسلامی شهر به تصویب رسیده و در قالب عوارض از مردم اخذ می‌گردد.

اما با توجه به چند وجهی بودن ساختار شهری ، شهرداری به تنهایی توانایی اداره شهر را نداشته و  لزوم مشارکت موثر از سوي دستگاه های دولتی ، سازمان‌ها و ارگان‌هاي خصوصی و مردم نهاد كه می توانند در توسعه و مديريت شهري نقش تعريف شده‌اي داشته باشند همواره احساس می گردد.  در كشورهاي پيشرفته این وظایف روز به روز گسترده‌تر شده و شهرداري‌ها به عنوان نهادي مدني، محلي، عمومي و غيرانتفاعي وظايف بيشتري را نسبت به کشورهای در حال توسعه بر عهده مي گيرند.

در بسیاری از کشورها تمامی امورات شهری با شهردار است معمولا شهرداران از همه حیث بر سایر قوای سیاسی ارجحیت دارند و مردم بیشتر شهردار خود را می‌شناسند تا حاکم و نماینده دولت یا همان فرماندار را. بنابر این انتخاب شهردار برایشان بسیار پر اهمیت است و جالب آنکه این انتخاب  بسیار متفاوت و متنوع می باشد .

بعنوان مثال در:
ایالات متحده و انگلیس و برزیل  و هند اعضای شورا و شهردار به صورت مستقیم با آرای عمومی برای یک دوره ۴ یا ۶ ساله انتخاب می‌شوند.
کشور چین شهردار و معاونان او توسط کنگره جمهوری خلق چین انتصاب می‌شوند.
کشور مالزی انتخاب و انتصاب شهردار توسط وزیر کشور برای یک دوره سه ساله می باشد.
شهرهای آلمان مردم به احزاب برای شوراهای شهر رای داده و حزب برنده شهرداررا انتخاب می‌کند.
کشور هلند  شورای منطقه با رای احزاب انتخاب می شوند این شورا از میان اعضای خود به عنوان هیات مدیره شهر تعیین می‌کند هیات مدیره نیز شهردار را انتخاب می‌کند
ژاپن استانداران با فرمان پادشاه ژاپن منصوب شده که نقش استاندار نقش شهردار را هم دارد که براساس ‌آن حکومت محلی دارای تشکیلات مستقل است که اختیار تصویب‌نامه و صدور احکام را بر عهده دارد و از قدرت در اموری نظیر رفاه اجتماعی، آموزش عمومی، بهداشت عمومی و بر نامه‌ریزی شهری برخوردار است و اساسنامه و ساختار هر شهر منحصر خود است.
مسکو پایتخت روسیه هر فردی که قصد شهردار شدن دارد ، باید امضای ۱۱۰ عضو شورای شهر را به دست آورد و سپس امکان شرکت در انتخابات برای کسب رای مردم را به دست می‌آورد.

می بینیم که ساختار و روند انتخاب شهردار در تمام دنیا درست یا غلط ، قانونمند است. اما انتخاب شهردار در شهرهای ما خیلی معیار و قانون خاصی ندارد شاید تنها شرط شرط مدرک تحصیلی باشد آنهم برای کلان شهرها و پایتخت ، مثلاً یکی از اعضای شورا در یکی از شهرها می گفت ؛ مهمترین معیار ما در انتخاب شهردار پاک دست بودن است! یعنی از طرفی این برداشت بوجود می آید که تخصص ، تجربه ، سابقه ، توانمندی ، قدرت رهبری و مدیریت کار تیمی و … ملاک اصلی این انتخاب نیست.  

متاسفانه وقتی به شهرهای کوچک و متوسط که نگاه می کنیم چون چشم انداز مشخص نیست و تصمیمات قائل به شخص خواهد بود .

به خوبی مشخص است که انتخاب شهردار نیز ملاک و معیار مشخصی ندارد و فقط ارتباطات افراد و دخالت ذینفوذان و پدرخوانده های شهر است که اصل ماجراست چرا که اصلاً برنامه یا چشم انداز برای توسعه شهری مد نظر نیست ، اغلب اعضای شوراها ، دارای تفکر جزیره ای و نگاه قومی نسبت به خود هستند که رایزنی برای جایگاه شان در ساختار شورا با عناوینی چون رئیس و نائب رئیس و سخنگو … برایشان دارای اولویت و اهمیت است ، توسعه شهری برایشان یک حاشیه است نشست های گاه و بیگاه شان و چینش آرا معیاری میشود به تعرفه کردن افراد برای تصدی پست شهردار، متاسفانه در انتخاب شهردار چنان معیارها سلیقه ای میشود که حتی ضعیف ترین فرد قادر خواهد بود با داشتن ۱+۱+۱+۱ رای (راضی کردن ۴ نفر با راههای مختلف) از هفت رای شهردار یک شهر متوسط شود و اگر تا پایان دوره فقط رضایت ۳ نفر را همچنان داشته باشد دیگر نیاز ندارد سلام اعضای دیگر را علیک هم بگوید چرا که برای عزل همان شهردار به داشتن ۵ رای اعضای شورا نیاز است.

 
اتفاقی که به کرات در سالهای اخیر در سایرشهرهای کشور شاهدبودیم ؛ که شهرداران به دلیل جدل بااعضای شورا، القابی چون شهرداران یکه تاز ، نترس و دل و جرات دار به این دلاوران داده شد بدلیل آنکه همواره داخل شورا را مدیریت می کردند. که حتی پاسخگوی سوالات اعضای شورای شهر هم نبودند و با ایجاد کمپین های فضای مجازی و واقعی چنان حمله ای به مخالفین خود می کردند که گویی اعضای شورا گماشته شهردارند. امید داریم این  ایراد به گونه ای بر طرف می شد که دیگر شاهد بی احترامی به رای مردم نباشیم ، مثلاً با این پیشنهاد که  انتخاب شهردار با دو سوم آرای اعضای شورای شهر و عزل شهردار با یک بعلاوه پنجاه درصد عملی گردد. با این حال چون همه چیزمان کمی متفاوت است بنابر این نمی توان زیاد هم به این موضوعات ایراد گرفت. (کاش درشهرماهم چنین تجربه ای راداشتیم . تاکنون شهری آرام وشهرداری داشیم ، نه سوالی نه جوابی ! و نه ....)

با این حال آنچه مهم است اگر در شوراها و مصوبات آن شفافیت باشد و گزارش فصلی از عملکرد شهردار و مجموعه شهرداری اخذ و تیم نظارتی و بازرسی بدون ملاحظه کاری بیلان شهرداری ها را سالانه منتشر کنند ، اگر بر اساس برنامه مصوب که باید ملاک و مسیر حرکتش بر مبنای  طرح های هادی شهری ، جامع و تفصیلی باشد و در کنارش برای شهرها یک دور نما و چشم اندازشهری (CDS)دیده شود.

بعنوان مثال ؛ باورمان باشد که می خواهیم توسعه شهرمان بر مبنای توریسم باشد یا می خواهیم شهرمان بعنوان یک شهر هنری یا دانشگاهی یا فرهنگی یا صنعتی و کارگاهی یا مرکز صنایع دستی یا تاریخی و… اداره و رشد یابد و بر همان مبنا بدنبال راهکارهایی برای ایجاد درآمدهای پایدار و مکفی باشیم دیگر نیاز نیست با شهر فروشی و تراکم و تغییر کاربری و حساب روی جرایم کمسیون ها برای شهروندان آسیب و تنش و چالش بسازیم. انتظار اولیه از اعضای محترم شوراها این است که در ابتدا وضع موجود را که شامل همه ابعاد شهری می شود از شورا و شهرداری استخراج کند. که از نظر مالی کجاییم که شامل ریز درآمدها ، هزینه ها تعهدات ، بدهی ها، مطالبات ، قراردادها ، مالیات ، عوارض و … می شود از طرفی تحلیل های اجتماعی و فرهنگی شهر را ارزیابی کنیم و آنوقت این گزارش را در اختیار مردم و افکار عمومی قرار داده و پس ازآن بیاییم تصمیم بگیریم که فلانی برود یا بماند؟ و بدانیم که دقیقاً چه می خواهیم و گزینه های بعدی برای تصدی صندلی شهرداری و کلیدداری شهر می بایست چه خصوصیاتی داشته باشند. مرحله بعد فراخوان و رایزنی با افرادیست که توانایی این مهم را دارند، که در این حال نتیجه و انتخاب هر چه شود مردم هیچ ایرادی به این انتخاب اصولی نخواهند گرفت.

باتوجه به مسئولیت سنگین اعضای شورای شهر در انتخاب شهردار توانمند و توجه به برنامه های پیشنهادی کاندیدهای شهرداری توجه به اصل شایسته سالاری (طبق شنیده ها و شایعات ، کاندیداهایی که یکی ازآنها معاونین استاندار ، یکی ازفرمانداران و.... می باشند).

امیدوارم شهردار منتخب شهرمان بانظر داشت به : تحقق بودجه شهرداری زیر پنج درصد باتوجه به گذشت تقریبا نصف سال 1400- انبوه مسایل و مشکلات انباشته و حل نشده – علاوه برنگاه توسعه کالبدی به سایر جنبه های توسعه آتی شهر نیز توجه نماید.

fبه قلم : دکتر عبدالحمید نشاط ، دکتری برنامه ریزی شهری

نوشتن دیدگاه