سنت و مدرنیته

ترکمن سسی : نازمحمد یگن محمدی - گوک‌ترک‌های اغوز ساکن نواحی کوه‌های آلتای مابین چین و مغولستان حدود 5000 سال پیش مهاجرت تدریجی خود را از خاور به باختر، صحاری وسیع آسیا آغاز کردند.

کاروان این صحرانوردان رمه‌دار شامل گاو و گوسفند واسب و شتر و چهارپایان دیگر و سگ‌های نگهبان و ارابه‌ها بوده که به دنبال جستجوی چراگاه‌ها و مراتع سبز و خرم به منطقه مانقشلاق شرق دریای خزر کوچ کردند و در محدوده ایران، ترکستان، افغانستان فعلی اسکان یافتند. در حدود 1000 سال قبل بخشی از آن‌ها به‌سوی آسیای صغیر مهاجرت خود را ادامه داده‌اند. بعدها گله‌داری آن‌ها با کشت و زرع همراه شد. با این وصف اقتصاد مسلط بر آن‌ها همان اقتصاد عشیره‌ی بوده است. کم‌کم دوره کلاسیک و مظاهر تمدن با ورود صنایع کوچک از قبیل آسیاب و غیره در میان آن‌ها ظاهر شد.

حدود یک‌صد و پنجاه سال پیش بود که مظاهر مدرنیته و فراورده‌ها و تولیدات صنعتی از قبیل ریل راه‌آهن، اتومبیل و تجهیزات جنگی جدید در منطقه مشاهده گردید. در طول قرون و اعصار این جماعت دارای آداب‌ورسوم، زبان و آئین‌های مذهبی، شعائر دینی، اعتقادات و باورهایی بود که نسل به نسل منتقل شد. این رسوم و سنن قدیمی گوناگون بود و در حوزه‌های گوناگون زندگی جاری و ساری بوده است. رسم «یاوارچلیق» که درکشت و برداشت محصول کشاورزی و در امر ساخت‌وساز، مردم به همدیگر کمک می‌کرده‌اند.

«قیرقم» که هنگام پشم‌چینی گوسفندان به یاری هم می‌شتافتند. در مراسم عید قربان و عید سعید فطر «چاتما»(تاب چوبی بزرگ) و «آیلاما»(چرخ‌وفلک) برپا می‌شد تا جوانان و مشتاقان با تاب خوردن و چرخیدن شادمانی و خوشی خود را دوچندان کنند. دیدوبازدید عید فراگیر بود و همه برای عید دیدنی به منازل یکدیگر می‌رفتند و از احوال یکدیگر باخبر می‌شدند. بازی‌های محلی متنوعی به‌صورت ورزش و سرگرمی انجام می‌شد... آلاچیق‌ها و منازل، حصار و دیوار نداشتند و همه می‌توانستند با گفتن «سلام» وارد خانه‌های یکدیگر شوند. کینه و دشمنی کم بود و صفا و صمیمیت زیاد. مدرنیته این مسیر طولانی آداب و عادات نیک را به‌گونه‌ای دیگر رقم زد. دیگر «چاتما» و «آیلاما» کمتر دیده می‌شود.

واژه‌های با بار فرهنگی و اجتماعی کم‌کم منسوخ شدند. بعضی از جوانان امروز حتی نام «اوکوز ارابه» (ارابه‌هایی که کشنده آن‌ها گاو نر بود) را نشنیده‌اند. دیدوبازدیدهای عید بسیار کمرنگ شده است و منازل با دیوار و حصارهای بلندبالا از همدیگر جداشده‌اند. دیگر از «یاورچلیق» و حمایت و همکاری جمعی سنتی خبری نیست و اگر هم باشد بسیار کم‌رنگ شده است. فرزندان در شرایط بسیار رقابتی با یکدیگر رشد و نمو می‌کنند و تربیت می‌شوند و همسالان خود را حریف می‌پندارند. مکتب اصالت فردی بر مکتب اصالت جمعی مسلط شده است. رقابت و چشم هم‌چشمی، تلاش شبانه‌روزی در جهت زراندوزی بی‌حدوحصر آرامش فکری و اعصاب و روان راحت را از مردم گرفته است. اضطراب و افسردگی بر زندگی سایه افکنده است و شرایط را برای یک زندگی سالم و بی‌دغدغه دشوار می‌نماید.

چگونه دستاوردهای مدرنیته را به خدمت بگیریم. در دنیای مدرن کنونی پیشرفت‌ها بسیار سریع بوده و چهارنعل به‌پیش می‌تازد. به‌گونه‌ای که هرروز نیاز جدیدی تولید می‌شود؛ و این امر به ترویج روحیه مصرف‌گرایی مردم دامن می‌زند. هرروز فنّاوری جدیدی خلق می‌شود و افراد بی‌شماری را به‌سوی خود جلب می‌کند. حرص و ولع داشتن آن به دغدغه فکر افراد زیادی تبدیل‌شده است. این امر برنامه‌ریزی، تعقل و تفکر و چه‌بسا داشتن زندگی آرام همراه با سلامتی و تندرستی را تحت تأثیر قرار داده و به خطر انداخته است. لازم به ذکر است که موارد اشاره‌شده دلیل بر نفی مدرنیته نیست بلکه این خود ما هستیم که باید با دید وسیع و حفظ محیط پیرامون با ابزار و اندیشه‌های علمی به تحلیل و تغییر بنشینیم تا به ورطه چشم هم‌چشمی و رقابت ناسالم سقوط نکنیم. از انزوا و عزلت بپرهیزیم. در بطن اجتماع، روحیه جمع‌گرایی خود را تقویت کرده و به سایرین منتقل کنیم.مطالعه و مشارکت در فعالیت‌های جمعی باعث ارتقا سطح تفکر و دیدگاهی جهان‌شمول و درنتیجه نشاط و شادابی و امیدواری می‌شود. هم‌چنین باعث درنوردیدن مرزهای علم و دانش و فلسفه می‌گردد. بی‌مناسبت نیست که به برخی هنجارها و نا به هنجاری‌های اجتماع کنونی اشاره داشته باشیم.

هنجارهای اجتماعی: مطالعه و کسب دانش و هنر، گسترش جهان‌بینی، فعالیت اقتصادی و کسب درآمد سالم و حلال، اخلاق‌مداری، ترویج انسانیت، امانت‌داری، وفا به عهد، صداقت و درستکاری، راست‌گویی، روابط اجتماعی سالم، مشارکت در فعالیت‌های جمعی، احترام، صحبت و بحث منطقی، قانون مداری، تلاش و امیدواری.

نابه هنجاری‌های اجتماعی: قتل، ريا، دزدی، فساد و فحشا، کلاه‌برداری، قمار و شرط‌بندی، اعتیاد، خیانت‌درامانت، عهدشکنی و عدم اجرای تعهدات، دروغ‌گویی، سودجویی و منفعت‌طلبی افسارگسیخته ، قانون‌گریزی، روابط اجتماعی ناسالم، فردگرایی، بی‌احترامی، درگیری و جدال لفظی و فیزیکی، ناامیدی و یأس.

مؤلفه‌ها و ویژگی‌ها و نشانه‌های مدرنیته

کثرت فنّاوری و فرآورده‌های تولیدی جدید و لحظه‌ای، فردگرایی و گسست روابط اجتماعی و فروپاشی خانواده‌ها، تقدیس و هجوم به سمت ثروت و مالکیت خصوصی لایتناهی، تغییرات و تطورات سریع فرهنگی اجتماعی، تشدید فاصله طبقات اجتماعی، تحولات ناگهانی و سریع در برابر سیر طبیعی و آرام، کم‌رنگ شدن اخلاق‌مداری و احترام افراد به یکدیگر.

مدرنیته اصولاً بر بستر سرمایه سالاری فرم گرفته و قوام‌یافته و لحظه‌به‌لحظه اثرات فزاینده خود را به رخ جامعه می‌کشد. برآیند تمامی این مؤلفه‌ها، فضایی غیرانسانی و نامطلوب خلق می‌کند. مصداق‌های فراوانی را در جامعه می‌توان یافت. ازجمله این‌که بعضی افراد عادت دارند بگویند که «این مشکل شماست» یعنی گوینده بین خود و مخاطب فاصله‌گذاری می‌کند و هیچ‌گونه هم دردی نسبت به بقیه ندارد و درنتیجه کسی نیست که بخواهد گره از دردها و مشکلات هم نوعان بگشاید. به‌تدریج رفتارها و عملکردهای ناشایست مختلفی در اطرافمان پیدا می‌شود و شیوع پیدا می‌کند همانند عدم تمایل به دیدار بستگان مسن و بیمار؛ که روزبه‌روز بر تعداد چنین خانواده‌هایی افزوده می‌شود.

بستگان مسن بیماری که نیاز شدیدی به برقراری ارتباط و دورهم بودن، با خویشاوندان و دوستان و همسایه‌ها دارند. باز برگردیم به ادامه موضوع طرح‌شده: عدم درک بنیادین علت و معلولی پدیده‌ها  که منتهی به نتیجه‌گیری زیرمی شود:
در مناسبت‌های تولیدی ناشی از سرمایه و کار، آن‌ها که به سمت سرمایه نزدیک‌ترند ارج‌و قرب بیشتری پیدا می‌کنند و آن‌ها که به سمت کار و نیروی انسانی نزدیک‌ترند حقیر و ضعیف پنداشته می‌شوند. به نظرمی سد راه‌حل این مسائل و مشکلات می‌تواند توسط کارشناسان علوم اجتماعی به‌ویژه جامعه شناسان و روان شناسان ارائه گردد.

به بعضی از فعالیت‌هایی که تأمین‌کننده آرامش و آسودگی خیال و لذت بردن از نعمات و مواهب زندگی است اشاره می‌کنیم:
 مشارکت در گروه‌های دوستان و همسالان، فعال بودن در تمرینات ورزشی موردعلاقه، شرکت در فعالیت‌های فرهنگی و هنری وادبی، متعادل‌سازی صرف اوقات در فضای واقعی و فضای مجازی، گسترش و توسعه روحیه جمعی به‌دوراز فردگرایی، شناخت هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی، کوشش در راستای تعامل اندیشه‌های علمی و صحیح و منطقی، شناخت ارزش‌ها و شناخت جایگاه علم و هنر، کشیدن خط بطلان براین باور «پول تنها معیار ارزش است»، می‌توان به‌گونه‌ای از پدیده‌ها و مدرنیته بهره برد که انسانیت و اخلاق‌مداری و نشاط واقعی را شکوفا و متبلور سازد.

نوشتن دیدگاه