ترکمن سسی - نبرد گوگ تپه یادآور رشادت ها و دلاوری های قوم ترکمن برابر نیروهای روس برای دفاع از ناموس و سرزمین این مرزو بوم است. مقاله ذیل توسط منیژه کر کارشناس تاریح به یاد 140 مین سال نبرد غم انگیز گوگ تپه نگاشته شده است.
« ما باید همچون ببر بجنگیم . شجاع باشید . نه عقب نشینی در کار است و نه ترحمی وجود دارد . هیچ روزی برای مرگ بهتر از امروز نیست.»1
بردی مراد خان ؛ فرمانده ارشد ترکمن
برای قرن های متمادی ترکمن ها سلحشورانه در صحرای آسیای میانه در سرزمین ترکستان ( ترکمنستان ) زندگی می¬کردند . ترکمن ها برخلاف بسیاری از ملتها که دارای زندگی طبقاتی و سرکردگان برخواسته از آن که حکومت نام میگرفت ، دارای استقلال و در عین حال از آزادی کامل برخوردار بودند . فرهنگ شفاهی آنها «توره» ، ادب و رسم زندگی آن ها «داب» و قدرت سیاسی آنها « کوت » نام داشت . گرچه ترکمن ها حکومت مرکزی به شیوه ی دسپوتیزم شرقی رایج درامپراطوری های ایران باستان و چین نداشتند اما دارای سلسله مراتب سیاسی درونی بودند که از جمله آنها « بگ » و « آق ساققال » میباشد . خوبی این نوع سیستم این است که همه انسان ها از نوعی برابری در زندگی برخوردار بودند . به عنوان مثال « درمیان ترکمن ها اخذ مالیات معمول نبود چونکه آن ها در این کشور حکومت مرکزی نداشتند »2« تنها منطقه ای که در ایران قدیم نزول خواری و سلف خری و استثمار فرد از فرد و حکومت ثروتمند بر فقیر در آنجا حکمفرما نبوده بین ایلات ترکمن صحرا بوده است .»3
درسال 1879 رژیم تزار که به علت رقابت امپریالیستی با انگلیس مجبور بود سرزمین های بیشتری تصرف کند با حمله به سرزمین پهناور ترکمن ها جنگی ناجوانمردانه علیه ترکمن ها _که از داشتن توپ و تفنگ و ابزار جنگی جدید محروم بودند_آغاز کرد.
ترکمنها به رهبری سرداران رشید خود همچون نوربردی خان ، قاووشیت خان ، داقما سردار و صوفی خان در برابر روسها با اسبهای خود دفاع کردند . جنگ های سختی بین دو طرف صورت گرفت و ترکمنها به رهبری نوربردی خان توانستند در نبرد ها با وجود تلفات زیاد از توپخانه دشمن آنهارا به عقب نشینی وادارند . نوربردی خان حتی خواست از برادران ترک خود در عثمانی کمک بگیرد ولی دولت عثمانی خود به تازگی از چنگ روسیه نجات یافته بود لذا تنها راه مقاومت اتحاد تمام ترکمن ها بود . ترکمن ها در لشکرکشی ارتش روس در سال 1879میلادی پیروزشدند .
حکومت ایران طی مدتها جنگ ترکمن ها با روسیه تزاری نه تنها هیچ کمکی به ترکمن ها نکرد بلکه با همکاری های دیپلماتیک و حتی سرکوبی ترکمن ها ، جنایت های غیر قابل بخششی به همسایه خود که ادعای مالکیت نیز بر آنها داشت وارد نمود . ترکمن ها با فرستادن افرادی برای حکومت ایران و حتی قبول قیمومیت ایران خواستند تا حسن نیت خود را نشان دهند اما ایران با دستگیر کردن و حتی کشتن فرستادگان ترکمن نیت واقعی خود را نشان داد. نامه ذیل سندی گویا بر چگونگی رفتار حاکمان ایران با ترکمن ها ست :
« فرستنده : میرزا یوسف مستوفی الممالک
گیرنده : حشمت الدوله
تاریخ : ربیع الاول 1286
موضوع : اعتمادی به قول طایفه تکه نیست . باید آنها را دفع و از سرحدات ایران دور کرد ......
در توضیحات آمده : توشیح « صحیح است » ناصرالدین شاه در بالای نامه !»5
مرگ نوربردی خان فرمانده بزرگ ترکمن ها ، نبود برنامه منظم و امکانات جنگی ، نداشتن کمک از طرف عثمانی ، ازبکها و افغان ها و در نهایت نبود اتحاد قوی بین قبایل موجبات تضعیف ترکمن ها شد.
با وجود پیروزی های ترکمن ها در نبرد های تن به تن ، روسها سرانجام با داشتن امکانات جنگی نیرومند ، قتل عام های ناجوانمردانه و سکوت ایران دو سال بعد در 24ژانویه سال 1881 در نبرد معروف قلعه گوک دپه سرزمین ترکمنها را اشغال کردند .« روس ها با کندن تونل و نفوذ در زیر تپه مواد منفجره کار گذاشتند وبه این ترتیب بر استقامت گوک دپه پایان دادند »6« قوای روسیه به فرماندهی ژنرال اسکوبلوف مقاومت ترکمن های تکه را در هم شکست »7. علاوه بر مدافعان ترکمن که با سلاح تیر و کمان و شمشیر خود میجنگیدند ده ها هزار نفر کودک و زن بی گناه نیز کشته شدند . در کتاب ترکمن ها در عصر امپریالیسم درباره این قتل عام ها آمده است :
«موشکها در مسیر هایشان خطوط انبوه چادر ها و خانه هارا از هم دریدند وهزاران ها زن و کودک را به قتل رساندند . ویرانی منظره وحشتناک است . در حدود 4 بعد از ظهر ترکمن ها با مشاهده اثر کشتارگر این گلوله های توپ یکبار دیگر کوشیدند خانواده هایشان را از قلعه بیرون بفرستند ...»8
هزاران نفر از ترکمن های بی گناه در بعد از اتمام جنگ توسط سپاهیان روس کشته شدند. فاجعه گوک دپه به قدری برای ترکمن ها درد آور بود که مرثیه ها و غوشغی ( شعر) های زیادی پیرامون آن سروده شده است .
به این ترتیب سرزمین ترکمن ها اشغال شد و در پس آن در 9 دسامبر 1881 عهد نامه آخال توسط دولت ایران و روس به امضا رسید .6که طی آن سرزمین ترکمن ها بین این دو کشور تقسیم شد . قسمت اعظم سرزمین ترکمن ها تا رود اترک به روسیه تزاری و ما بین اترک و گرگان رود نیز به خاک ایران ضمیمه شد . حکومت قاجار که در اثر جنگ های ایران و روس شکست های مفتضحانه خورده بود وطی قراردادهای ترکمن چای و گلستان بخش های عظیم از خاک خود و حتی دریای خزر را تماما به روس ها واگذارده بود اینبار با سیاست مکارانه خود در قبال ترکمن ها توانست قرارداد پیروزمندانه ای به تصویب رساند .9
1_ترکمنها در عصر امپریالیسم ، محمت سارای ص217
2_همانجا ، ص47
3_تاریخچه خلق ترکمن ،آنه محمداحمدی،قابوس نشریاتی،بیتا : صص95و96
4_تاریخ فرهنگ و هنر ترکمان ، اسدالله معطوفی ، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران ، جلد دوم ص 1160
5_ایرانیان ترکمن ، دکتر اصغر عسگری خانقاه و دکتر محمد شریف کمالی ص 49
6_ تاریخ اجتماعی سیاسی ترکمن ها ، امین گلی ، نشر علم ، چاپ اول ، زمستان 66 ص 164
7_ ترکمن ها در عصر امپریالیسم ، ص 215
8_ جهت خواندن مفاد 9ماده ای قرارداد آخال رجوع شود به ترکمن صحراسی تالیف آرنه گلی صص63تا65
9_ پروفسور محمت سارای در ص196 مینویسد: دولت ایران در واکنش به پیام ترکمنها مبنی بر کمک به انها گفته بود :«در حقیقت شاه ترجیح میدهد روسها همسایه اش باشند تا ترکمنها» ، اسدالله معطوفی در ص1177مینویسد :ناصرالدین شاه خبر فتح روس هارا از پیک مخصوصی شنید که ی.ا.زینوویف فرستاده بود . شاه سخت شادمانی نمود و گفت یقین دارد که این پیروزی بر امنیت مرزهای خراسان و مردم آن خواهد افزود
دیدگاه‌ها