اپیدمی مصرف ناس در بین نوجوانان و جوانان ترکمن صحرا

تركمن سسي: مشاهدات میدانی حاکی از آن هستند که مصرف ناس در بین ترکمن های استان گلستان به خصوص در بین افراد نوجوان و جوان در حال طی دهه اخیر گسترش یافته است. در حالی که مصرف ناس قبلاً در بین افراد مسن تر مرسوم بود.

ناس یکی از اشکال تنباکوی بدون دود است و در سراسر دنیا به اشکال گوناگون و با برندهای مختلف وجود دارد.  مصرف این محصولات دخانی بدون در کشورهای اسکاندیناوی و ایالات متحده نیز رواج دارد . مثلاً شکل سوئدی آن به Snus معروف است. در ایالات متحده به شکل تنباکوی جویدنی و انفیه مرطوب  وجود دارد که برخی از آنها قابل جویدن بوده و برخی از آنها بین گونه و لثه قرار داده می شود. در آن کشورها به خاطر  سیاست های هوای پاکیزه در داخل فضاهای داخلی مانند منازل و رستورانها و همچنین به خاطر کاهش آسیب ناشی از دود سیگار و افزایش مالیات بر مصرف سیگار ، ناس مورد اقبال قرار گرفته است. همچنین این گونه ناس ها برای ترک سیگار در افرادی که قادر به ترک آن نیستند و یا انگیزه کمی برای ترک دارند به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد. بر خلاف کشورهای غربی، ناس های تولید شده  در ترکمن صحرا پاستوریزه (فرایند گرمادهی) نشده و بدون هیچ برچسب و برند خاصی عرضه می شوند و در نتیجه مقدار نیکوتین و دیگر مواد موجود در آن نامشخص است. از طرفی ناس و دیگر اشکال دخانیات بدون دود عوارض خاص خود را یر سلامت فرد داشته و این عوارض مورد بحث جدی محافل پزشکی و سلامتی است. مصرف این گونه از محصولات دخانی باعث افزابش سرطان دهان، لزیون های پیش سرطانی در دهان، دیگر مشکلات پاتولوژیک دهان و دندان و بیماری های قلبی عروقی و اثرات سوء بر جنین می شود. همچنین به دلیل این که در ترکیبات ناس توتون یا تنباکو وجود دارد که آن نیز حاوی نیکوتین می باشد که اعتیاد آور است و در صورت عدم مصرف  خود را به صورت اشتیاق شدید به مصرف، الزام و اجبار برای مصرف علیرغم اثرات مضر آن ، ناتوانی در ترک و به وجود آمدن علائم محرومیت در پی قطع ناگهانی نشان می دهد.
 مشاهدات میدانی حاکی از آن هستند که مصرف ناس در بین ترکمن های استان گلستان به خصوص در بین افراد نوجوان و جوان در حال طی دهه اخیر گسترش یافته است. در حالی که مصرف ناس قبلاً در بین افراد مسن تر مرسوم بود. در بین ترکمنها دو گونه ناس رایج است که یکی به ناس ترکمنی و دیگری به ناس افغانی مرسوم است. ناس افغانی دارای ترکیب توتون، آهک (به نسبت 8 به یک) است . مصرف این گونه ناس در بین افراد جوانتر مرسوم است ولی ناس ترکمنی فاقد آهک بوده و حاوی توتون خرد شده و الک شده ، خاکستر و نمک است و بیشتر در بین افراد مسن مصرف می شود. در هر دو نوع ناس فوق با اضافه کردن آب به مواد فوق آن را مرطوب می کنند. نتیجه مطالعه کوهورت گنبد کاووس که 50045 نفر (4/42 درصد آن مرد بودند) در دامنه سنی 75-40 سال را مورد بررسی قرار داده است نشان می دهد که 1/1 درصد قلیان و 5/7 درصد ناس مصرف می کرده اند.
اخیرا اینجانب برای ارزیابی قابلیت انجام پاره ای از تحقیقات در خصوص ناس، سفری به چند روستای ترکمن صحرای عزیز داشتم و با تعدادی از مصرف کنندگان ناس هم کلام شدم و از آنان علل شروع مصرف ناس را جویا شدم. نظرات آنان برایم بسیار جالب بود و از نظر آنان مهمترین علل شروع مصرف موارد زیر بودند:
1.    بسیاری از افراد سیگاری برای ترک سیگار از ناس استفاده کرده و آن را جایگزین سیگار می کنند که از نظر علمی هم قابل توجیه است. زیرا ناس نیز مانند سیگار حاوی نیکوتین است و علائم ناشی از محرومیت  نیکوتین که شامل عصبانیت، بیقراری و جبر مصرف هستند را کاهش می دهد و یا از بین می برد. حالا نکته اینجاست که چرا آنان  سیگار را ترک می کنند. بنا به نظر آنان سیگار اثرات زیان آور شدید بر سلامتی شان دارد و از طرفی دود حاصل از مصرف سیگار در فضاهای سربسته به خصوص داخل خانه مورد اعتراض دائمی افراد خانواده است و ناس که دود ندارد ولی همان اثرات سیگار را ایجاد می کند مورد استقبالشان قرار می گیرد.
2.    ناس اثرات سرخوشی ناشی از مصرف تریاک و الکل را  حفظ می کند. ظاهراً ناسی ها معتقدند که بعد از مصرف تریاک ناس      می چسبد و به قول خودشان ناس اثر تریاک را دوبل می کند. توجیه علمی این باور برایم ناشناخته است شاید هم یک نوع تلقین باشد.
3.    کنجکاوی و ماجراجویی های دوران طوفانی نوجوانی و ابتدای جوانی از دیگر علل آن است. بگذارید این قسمت را بیشتر توضیح دهم. فردی که اولین بار ناس مصرف می کند دچار سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ و سردرد می شود. و کسی که تجربه مصرف ناس را نداشته باشد و از طرفی اگر جوگیر شود و مقداری بیشتری ناس زیر زبانش بگذارد به خصوص از نوع افغانی اش،  احتمال کله پا شدنش زیاد است. چند نفر از آنان برایم تعریف کردند که ما ناس را به این صورت یاد گرفتیم که با تنی چند از دوستان جلوی یکی از مغازه ها که مرکز فروش ناس است جمع می شدیم و شرط بندی می کردیم که اگر هرکس ناس را بیشتر از دیگری زیر زبانش نگه دارد برنده است و به حساب بازنده شکم خود را از اجناس داخل مغازه می تواند سیر کند. تجاربی مانند این که افراد ناسی افراد غیر ناسی و البته دارای غرور نوجوانی و جوانی را تحریک به مصرف ناس می کنند که فلانی شما نمی توانی مصرفش کنی چون باعث می شود که از حال بروی و عباراتی نظیر آن در شروع مصرف ناس ظاهراً نقش مهمی ایفا می کند.
4.    ارزانی و در دسترس بودن ناس یکی از مهمترین علل است. قیمت یک بسته ناس که من وزنش کردم حدود 36 گرم است و به ناس افغانی معروف است 500 تومان است که به طور متوسط 3 الی 4 روز طول می کشد تا توسط مصرف کننده مصرف  شود. قیمت ناس را با سیگار مقایسه کنید مشخص می شود که اختلافشان خیلی معنی دار و قابل تامل است. یک نخ سیگار حدود 200 تومان است و طی پنج دقیقه دود می شود. حالا همین بسته ناس را با یک بسته سیگار مقابسه کنید (حدود سه الی چهار هزار تومان). از طرفی تولید ناس ارزان و با کمترین هزینه و تجهیزات صورت می گیرد و به هر مغازه ای در روستاها و شهرهای ترکمن صحرا سر بزنید ناس را با مارک های مختلف می توانید پیدا کنید. مارک شمشیر نشان( ملنگ پسر پلنگ) و مارک پنج شیر محبوبیت خاصی در بین ناسی ها دارد.  در روانشناسی رفتار سلامت به دو مورد فوق ( ارزانی و در دسترس بودن) عوامل قادر ساز می گویند که زمینه را برای اتخاذ یک رفتار بهداشتی و غیر بهداشتی فراهم می کنند.
5.    دوستان ناسی از دیگر علل مصرف ناس هستند. خیلی  از افراد که با آنان مصاحبه کردم گفتند که از طریق دوستان مصرف ناس را شروع کرده بودند و می گفتند چون دوستانمان مصرف می کردند ما هم ناخودآگاه به ناس روی آوردیم. یادمان باشد که در دوران نوجوانی افراد بیشتر با دوستان خود همانند سازی می کنند. در روانشناسی رفتار این مورد را فشار همسانان می گویند که افراد برای این که در گروه مورد پذیرش و تایید قرار گیرند  هنجارهای گروه را  پذیرش می کنند. چون در اینجا ناس یکی از هنجارها و نرم های گروه است بنابراین مصرف آن دور از انتظار نیست.  این مورد به خصوص در بین نوجوانان با عزت نفس و اعتماد به نفس پایین محتمل تر است.
6.    دیگر عوامل: محدودیت صیادان ماهی در مناطق ساحل نشین که چون ظاهراً صید شان غیر قانونی است و از ترس لو رفتنشان به واسطه دود سیگار در تاریکی شب به جای سیگار از ناس استفاده می کنند. سربازی و تلقین اثرات ضد سرمایی ناس، جلوگیری از خواب در هنگام نگهبانی به خصوص در شبهای سرد زمستان و اثرات تسکینی و آرام بخشی آن هنگام ناراحتی و  اثرات غربت و...
ارسال پیام و دادن کد به دیگران که بله ما دیگر بزرگ شدیم. این امر به خصوص در بین نوجوانان کم سن و سال  مشهود است و آنان با مصرف ناس به نوعی ابراز وجود می کنند.

اما نکته اینجاست که قریب به اتفاق افراد مورد مصاحبه معتقد بودند که به هیچ وجه نمی توان ناس را ترک کرد و ترک آن بسیار دشوار است. چون ناس نیکوتین دارد و نیکوتین اعتیاد آور است و اگر مصرف نشود باعث علائم محرومیت می شود که قبلاً ذکر شدند. به همین خاطر برای ترک آن باید از درمان های جایگزین نیکوتین( آدامس نیکوتین، برچسب نیکوتین) و داروهایی مانند بوپروپیون و وارنیکلین استفاده کرد. تجربیات کشورهای غربی حاکی از میزان موفقیت داروهای فوق در ترک ناس است.
نکته جالب اینجاست که اکثر افراد چه جوان چه بزرگسال و مسن همه تمایل قابل ملاحظه ای برای ترک ناس داشتند و دلیل آن را عدم پذیرش اجتماعی ناس ( به این دلیل که باید آب دهنشان را بیرون بریزند و یا محدودیت در تکلم راحت) ذکر می کنند (ناسینگ معرکه سی یوق) که این عدم معرکه باعث ایجاد چندش در افراد غیر ناسی می شود.  در کل هیچ فردی را ندیدم که از مصرف ناسش لذت ببرد ولی وابستگی به نیکوتین بد جور محبوس و زندانی شان کرده است.
راه چاره چیست؟
اطلاع رسانی و آموزش مهارت های زندگانی به نوجوانان به خصوص از طریق متولیان مدارس و رسانه های محلی تا بتوان مانند انجام واکسیناسیون دوران کودکی یک نوع مصونیت اجتماعی ایجاد کنیم(کاهش تقاضا). صد البته کاهش عرضه هم در نوع خودش بسیار موثر است.

نويسنده:دکتر عبدالرحمان چرکزی متخصص آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

نوشتن دیدگاه